Tiếp nối những đội hùng binh Lý Sơn một thuở, những chàng trai trẻ đất Quảng Nam, Đà Nẵng… trước 1975, đã vượt sóng gió ra Hoàng Sa giữ đảo. Đến bây giờ, những ký ức ở đảo xa vẫn còn in mãi trong tim mọi người.

Quần đảo tươi đẹp của Tổ quốc

Giữa mùa thu năm 1971, chàng trai trẻ Lê Lan, nguyên quán ở Điện Trung, Điện Bàn (Quảng Nam) lúc bấy giờ mới 19 tuổi, là y tá theo đoàn ra đảo. Ông Lan nhớ lại: “Đợt tôi ra Hoàng Sa là đợt 45. Ra để đổi cho anh em đợt 44 đã hết nhiệm vụ. Chuyến đi xuất phát ở cảng Tiên Sa – Đà Nẵng từ 16 giờ hôm trước, tàu chạy luôn đêm đến khoảng 6 – 7 giờ sáng hôm sau là đến Hoàng Sa”.

< Cột hải đăng Hoàng Sa năm 1937 – Ảnh chụp từ tư liệu của Bảo tàng Đà Nẵng.

Cuộc sống biển xa muôn vàn khó khăn, nhưng vì mục đích lớn phải bảo vệ đảo, vì vùng đất máu thịt của Tổ quốc nên mọi người đều  cố gắng vượt qua”

Cúng đảo cầu bình yên

< Đào giếng tại Hoàng Sa năm 1938.

< Bia chủ quyền trên đảo Hoàng Sa (trước 1974).

Theo nhiều người từng ở đảo, Hoàng Sa chỉ có dương liễu, dừa và cây nhàu, rất khó để trồng được loại cây rau quả nào để cải thiện thêm. Theo ông Khôi, bên bãi trồng cây dương liễu có một cái miếu rất thiêng, được xây dựng từ thời nhà Nguyễn, bên trong có tượng đồng đen, xung quanh miếu có hàng chục ngôi mộ đắp bằng đất được cho là nơi yên nghỉ của nhiều thế hệ người Việt giữ đảo Hoàng Sa. Nói về miếu thờ ở Hoàng Sa, nhiều người từng ra đây kể vanh vách: “Phía nam của đảo có một cái miếu xây tường, lợp ngói, cao 3 m, dài 3,5 m, ngang chừng 2,5 m quay về hướng nam. Chính giữa thờ tượng Phật, một tượng Quan Ông và hai bệ thờ. Trước tượng Phật có bàn nhỏ bày những quyển kinh, có một cái chuông và một cái mõ để tụng kinh, niệm Phật”.

Người ở đảo thường kể cho nhau nhiều câu chuyện ly kỳ về sự linh thiêng của ngôi miếu, về chuyện mỗi khi hoàng hôn buông xuống, từng đàn cá lớn kéo về vũng nước gần miếu như để chầu; chuyện có người muốn nổ lựu đạn vào đàn cá, song đã bị tử vong vì lựu đạn nổ ngay trên tay; trong đó có chuyện một ông thuyền trưởng vào năm 1968 có ý định đưa tượng Phật bằng đồng đen lên tàu về đất liền. Khi tượng đã lên thuyền, nhưng rồi thuyền cứ xoay tròn, không tiến lui gì được. Thấy vậy, thuyền trưởng sợ quá, bèn mang tượng đặt lại trên miếu, đốt nhang lạy lục van xin thì thuyền mới yên ổn rời đảo.

Dồi dào sản vật

Câu chuyện của ông Ngô Tấn Phát, nhà ở Q.Hải Châu (TP.Đà Nẵng) kể nhẹ nhàng, nhưng đau đáu nỗi niềm về Hoàng Sa: “Năm 1959, tôi được Nha Khí tượng điều ra Hoàng Sa công tác tại Ty Khí tượng Hoàng Sa. Lúc đặt chân lên đảo nhìn ra biển thì thật sự ngỡ ngàng trước vẻ đẹp rực rỡ của màu nước biển phân chia từng lớp trong xanh, đậm nhạt từ bãi cát cho đến tít tận khơi xa mịt mù”. Ngoài phiên trực, theo ông Phát, thời gian rảnh rỗi ông cùng các bạn đi dạo quanh đảo, thả bộ trên bãi cát vòng quanh đảo, rồi tắm biển, câu cá, bắt ốc. Sản vật ở Hoàng Sa lúc bấy giờ nhiều vô kể, có nhiều cá mú, mực, tôm, cá khế, cá mập, rùa biển…

< Ảnh quần đảo Hoàng Sa với những cơ sở quân sự, khí tượng của Việt Nam năm 1968.

Thời Pháp, thuộc đảo lớn nhất ở Hoàng Sa có tên là Robert, sau đó người Việt Nam gọi là đảo cây Dừa, bởi vì trên đảo có nhiều cây dừa lớn”. Ông kể trên đảo có nhiều phân chim nằm sâu dưới lớp san hô và bọt biển. Ngoài ra còn có nhiều loại hải sản quý hiếm. “Khi đến Hoàng Sa, điều lý thú nhất là câu cá. Ở Hoàng Sa thời điểm đó ít ghe thuyền đến đánh bắt, nên có nhiều loại cá và dễ câu. Ở trên đảo ngoài câu cá còn bắt rùa biển, ốc tai tượng, nhất là rau câu biển, lấy hàng bao để làm đông sương ăn rất ngon. Khi hết nhiệm kỳ trở về đất liền, mỗi người mang một hoặc hai bao cá khô về làm quà biếu gia đình, bạn bè” – ông Quảng xúc động kể.

Còn ông Trần Văn Sơn, sau gần 40 năm ra đảo làm nhiệm vụ bảo vệ chủ quyền (đoàn ông ra đảo năm 1973) đến giờ ông vẫn còn nhớ như in những khu vực trên đảo như nhà khí tượng, miếu bà, nhà thờ Công giáo, giếng nước… “Cá ở Hoàng Sa nhiều đến nỗi trong một đêm, một người có thể câu đến cả tạ”. Ông Sơn còn cho biết thêm, mỗi khi thời tiết đẹp, đứng ở đảo lớn Hoàng Sa có thể nhìn thấy 7 cụm đảo nhỏ xung quanh. “Khi tôi ra đảo, nhiều anh em đi trước có kể họ từng sang các đảo nhỏ xung quanh để lấy trứng chim. Còn với chúng tôi, đảo trưởng cấm không cho đi vì thời tiết xấu bất thường và có nhiều vùng xoáy rất nguy hiểm”.

Ký ức đẹp đẽ

Kỷ niệm khó phai nhất đối với ông Trần Văn Sơn thời ở Hoàng Sa là vào một đêm trăng sáng, ông cùng vài anh em trong đoàn đi tìm trứng rùa biển. “Tôi nhớ có một con rùa biển rất to lên bờ cát đẻ trứng, hai người đứng trên lưng mà nó vẫn bò đi được. Khi nó bò đến mép nước thì chúng tôi mới nhảy xuống. Phải nói là chưa bao giờ tôi thấy một con rùa biển to như thế” – ông Sơn kể một cách hào hứng.

Cứu ngư dân Trung Quốc

Năm 1952, ông Lữ Điều cùng đồng đội nhận lệnh của Quốc trưởng Bảo Đại ra Hoàng Sa giữ đảo. Nhiệm vụ của đoàn là kiểm soát, bảo vệ quần đảo; hằng ngày kiểm tra, thu thập, báo cáo tin tức về tình hình Hoàng Sa về cho đất liền. Ông Lữ Điều kể chuyến đi rất vất vả, nhiều người mệt mỏi do sóng gió, nhưng khi nhìn đảo trong lòng vô cùng sung sướng, cảnh quan ở đó rất chi là đẹp đẽ. Khi nói về chuyện ngư dân Việt Nam thời gian qua bị bắt bớ, ông Lữ Điều nhớ lại: “Chúng tôi ở được vài tuần thì có một tàu của Trung Quốc vào đảo để xin nước uống.

Chúng tôi đã cung cấp cho họ trong lúc khó khăn và cho họ biết rằng nơi đây là lãnh thổ của Việt Nam”. Cũng theo ông Điều, họ tỏ ra rất biết ơn, “gật đầu và bắt tay chúng tôi trước khi chào rồi ra tàu”. Ngoài ra, cũng có tàu của ngư dân Nhật Bản bị bệnh nặng phải ghé đảo cầu cứu, đã được ông Lữ Điều cùng y sĩ ra tay giúp đỡ. Biết bao nhiêu lần, bằng tình cảm chân tình, nhiều lớp người Việt Nam ở Hoàng Sa đã nhiều lần cưu mang, ra tay nghĩa hiệp giúp đỡ những ngư dân gặp nạn.

Sau khi Trung Quốc công bố thành lập “thành phố Tam Sa” và lập ra các cơ quan hành pháp, HĐND TP.Đà Nẵng, chính quyền và nhân dân TP.Đà Nẵng kiên quyết lên án việc Trung Quốc vi phạm chủ quyền không thể chối cãi của Việt Nam tại Hoàng Sa.

Những người một thời sinh sống, làm việc, bảo vệ chủ quyền tại Hoàng Sa cũng đã lên tiếng. Ông Phạm Khôi nói: “Trên bình diện luật pháp quốc tế về biển, không chỉ chúng ta mà cả thế giới cũng thấy không thể chấp nhận được việc dùng vũ lực chiếm giữ lãnh thổ của nước khác rồi thành lập chính quyền trên vùng lãnh thổ ấy. Hoàng Sa là của Việt Nam, huyện đảo Hoàng Sa là đơn vị hành chính của TP.Đà Nẵng. Chúng ta cần lên tiếng bảo vệ chân lý, kiên trì đấu tranh bảo vệ chủ quyền của Việt Nam”. Còn ông Trương Văn Quảng cho rằng: “Tôi hoan nghênh Quốc hội khóa XIII đã thông qua luật Biển Việt Nam. Việc này đáp ứng nguyện vọng của toàn thể nhân dân Việt Nam mong muốn tiếp bước các thế hệ cha ông, những người đã xác lập chủ quyền của Việt Nam trên quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa để gìn giữ, bảo vệ biển đảo của Tổ quốc”.

Trong câu chuyện của mình khi nói về những ngày tháng ở Hoàng Sa, mắt ông Trương Văn Quảng bao giờ cũng ánh lên niềm tự hào vì mình đã đóng góp một phần vào công cuộc bảo vệ chủ quyền. Là chứng nhân một thời, mong muốn lớn nhất của ông là giáo dục cho thế hệ trẻ biết về chủ quyền Hoàng Sa. Trong những cuộc gặp mặt gia đình nhỏ của mình, bao giờ ông cũng kể cho con, cho cháu nghe về Hoàng Sa. “Chúng ta nên thông qua chương trình giáo dục về lịch sử, địa lý ở các trường lớp để giáo dục cho học sinh và các thế hệ mai sau hiểu biết chủ quyền thực sự của Việt Nam đối với quần đảo Hoàng Sa”, ông Quảng nói.

UBND huyện đảo Hoàng Sa, Bảo tàng Đà Nẵng cũng đã tổ chức, tham gia nhiều cuộc triển lãm, trưng bày hiện vật, tài liệu về Hoàng Sa nhằm nâng cao ý thức của người dân trong việc đấu tranh bảo vệ chủ quyền biển đảo thân yêu. Hiện TP.Đà Nẵng đang xây dựng một dự án trưng bày các tư liệu Hoàng Sa với quy mô lớn nhất từ trước đến nay